I dette dalføret var det kanskje fast busetting i riktig gamal tid. Det er funne restar av gravhaugar og jernvinner her, og som namnet fortel skulle dei som budde her vore smedar.
Ein veit lite om bruken av stavkyrkja før reformasjonen, men tidleg på 1600-talet vart ho sett i stand, og teken i bruk att til gudstenester. Syftesok, 2. juli, vart fast messedag i St.Tomaskyrkja. Stavkyrkja fekk no ry for å vere ei lovkyrkje med undergjerande kraft, og ho vart etter kvart landskjend for dette. På syftesokdagen strøymde folk til frå fjern og nær. Sjuke kom for å få legedom og syndarar for å gjere bot, men dei fleste kom nok for å vere saman på det store stemnet. Her var det kjøp, sal, dans, drikk og slagsmål. Og følgjande «gjetord» gjekk om dette stemnet: «Her vart mang ein god hest sprengd, mang ein sprek kar dengd og mang ei ven møy krenkt!»
Kyrkja sine folk såg ikkje med blide auge på dette. Fleire kravde at stavkyrkja måtte rivast, og i 1808 vart ho riven og seld på auksjon.
Men den folkekjære stavkyrkja på Filefjell vart aldri gløymd. Mange arbeidde for å få reist ei ny St. Tomaskyrkje og i juli 1971 sto endeleg den nye kyrkja ferdig. Ein kunne på ny høyre Tomasklokkeklangen på Kyrkjestølen.
Kyrkja har gudstenester i påska og om sommaren, og ho er open på dagtid i juli.